در این مقاله از سایت بهترین وکیل شیراز ما قصد داریم احکام قضایی مرتبط با نیابت قضایی را شرح دهیم تا با مفهوم برخی مطالب و درخواست های صادر شده بیشتر آشنایی داشته باشید و لزوم این فرآیندها را در اجرای احکام و پیگیری های قضایی بیشتر درک کنید.
در این مطلب شما مفهوم نیابت قضایی را درک خواهید کرد و با انواع نیابت قضایی آشنا خواهید شد همچنین سوالاتی از قبیل مدت اعتبار نیابت قضایی چقدر است ؟ تفاوت نیابت قضایی در آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری در چیست؟ درخواست نیابت قضایی کیفری چگونه انجام خواهد شد ؟ و سوالاتی از این قبیل را پاسخ خواهیم داد.
نیابت قضایی کیفری چیست؟
برای اینکه بدانیم نیابت قضایی کیفری به چه معناست و انواع نیابت قضایی را بشناسیم بهتر است از نظر ریشه ای معنای این عبارت را درک کنیم. واژه “نیابت” به معنای واگذار و جانشین قراردادن دیگری است و از نظر اصطلاحی “نیابت قضایی” زمانی به کار گرفته می شود که مرجع قضایی دارای پرونده رسیدگی بخصوصی به مرجع قضایی دیگری درخواستی در خصوص اینکه در حوزه خارج از مسئولیت خود تحقیقاتی را انجام دهد.
قرار نیابت قضایی یکی از قرارهایی است که دادسرا ممکن است در طول فرایند دادرسی کیفری صادر می نماید. در فرآیند دادرسی ممکن است بازپرس برای رسیدن به نتیجه ای نیاز به تحقیق از متهم، معاینه و یا بازبینی محلی، استماع شهادت شهود و مطلعین را داشته باشد ولی اجرای این موارد خارج از حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس است در چنین شرایطی لازم است که درخواست نیابت قضایی صادر گردد تا بازپرس امکان پیگیری و تحقیقات مربوطه را داشته باشد.
قانون آیین دادرسی کیفری ماده 119 به تعریف و شرایط درخواست نیابت قضایی کیفری بطور کامل پرداخته است. بطور کلی دادسرا در حوزه قضایی دیگر اجازه تحقیقات ندارد ولی براساس این ماده زمانی که دادسرایی نیاز پیدا کند تا در حوزه قضایی دیگری، تحقیقات و امور دیگری را انجام دهد، در این بین می تواند به بازپرس محل مورد نظر تقاضایی ارسال کند تا تحقیقات مورد نظر خود را انجام دهد.
به عنوان مثال جرمی را در نظر بگیرید که در استان تهران رخ داده است و اما شاهد اصلی این جرم در استان قزوین سکونت دارد و امکان حضور در استان تهران را ندارد. در چنین شرایطی بازپرس تهران به بازپرس قزوین درخواست نیابت قضایی کیفری می دهد تا اظهارات شاهد را ثبت و ارائه نماید.
این کار به منظور تسریع در روند پرونده انجام میگیرد و این امکان نمی باشد که بازپرس برای هر موضوع به حوزه قضایی دیگری شخصا مراجعه کند. بنابراین بر اساس این ماده می تواند از حوزه قضایی دیگر درخواست کمک کند.
تفاوت نیابت قضایی کیفری در آیین دادرسی مدنی در چیست؟
درخواست نیابت قضایی در آیین دادرسی کیفری که تا اینجا با ماهیت آن آشنا شدیم در مقایسه با ماهیت نیابت قضایی در آیین دادرسی مدنی تفاوت چندانی ندارد و تنها در فرآیند آن تفاوتی وجود دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نیابت قضائی در ماده 290 قانون آیین دادرسی مدنی تعریف شده است. براساس این ماده، در مواردی که دلایلی همانند تحقیقات از مطلعین و گواهان / معاینه محل و یا هر اقدام دیگری موجب آن شود که رسیدگی در دادگاه دیگری خارج از حوزه رسیدگی کننده انجام شود، مرجع مذکور به مرجع صالح باید نیابت دهد تا رسیدگی را انجام دهد مگر اینکه مباشرت دادگاه شرط بوده باشد. همچنین پس از رسیدگی توسط دادگاه نیابت گیرنده، باید رسیدگی مورد وثوق دادگاه نیابت دهنده باشد وگرنه معتبر نخواهد بود.
همچنین براساس ماده عنوان شده، موارد اعطای نیابت قضایی فقط به تحقیقات از مطلعین و گواهان و معاینه محل محدود نمیشود. و ذکر جمله ” هر اقدام دیگری ” این اختیار را به دادگاه میدهد تا در هر موردی که خود تشخیص میدهد، درخواست اعطای نیابت قضایی کند.
انواع نیابت قضایی کیفری
نیابت قضایی کیفری در قانون آیین دادرسی به دو بخش تقسیم شده است. بطور کلی درخواست نیابت قضایی در دو بخش زیر معرفی خواهد شد.
- نیابت قضایی داخلی
- نیابت قضائی خارجی ( بین‌المللی )
نیابت قضایی داخلی :
نیابت قضایی داخلی یکی از انواع نیابت قضایی کیفری می باشد. زمانی که یک مرجع قضایی در داخل کشور به مرجع قضایی دیگر در داخل کشور ( ایران ) نیابت دهد. یعنی هم دادگاه نیابت دهنده و هم دادگاه نیابت گیرنده هر دو در ایران باشند، تعریف می شود.
دادگاه معطی نیابت نیز بر اساس قوانین داخلی و قوانین ایران به موضوع پرونده رسیدگی خواهد کرد و نهایتا پرونده و نتیجه رسیدگی را به دادگاه اولیه گزارش خواهد داد. در صورتی که نتیجه رسیدگی مورد وثوق دادگاه اولیه باشد ختم رسیدگی اعلام می گردد.
لازم به ذکر است، دادگاه نیابت دهنده نمی‌تواند شعبه خاصی را انتخاب کند. بلکه به حوزه قضایی دارای صلاحیت درخواست خود را ارسال می کند و رییس حوزه تقسیم کار را نهایتا انجام خواهد داد.
نیابت قضایی خارجی ( بین‌المللی ) :
نیابت قضایی خارجی یکی از انواع نیابت قضایی کیفری می باشد. در واقع نیابت قضائی خارجی یا قرار نیابت بین المللی در ماده 291 قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است. درخواست نیابت قضایی بین المللی زمانی است که یکی از مراجع قضایی ایران تقاضای نیابت قضایی از یکی از مقامات قضایی کشورهای خارجی دارد. بطور مثال: از طرف تهران نیابتی به یکی از مراجع قضایی در فرانسه داده می‌شود.
این تحقیقات نیز باید مورد وثوق دادگاه قرار گیرند وگرنه معتبر نخواهند بود. همچنین تحقیقات نیز در دادگاه های خارجه باید با توجه به قوانین ایران صورت گیرد و اگر مطابق قوانین و روند رسیدگی خودشان باشد، تشخیص اعتبار یا عدم اعتبار آن با دادگاه در ایران خواهد بود.
البته باید این نکته را در نظر داشت که در درخواست نیابت قضایی بین‌المللی باید یا معاهده‌ای در این زمینه با کشور مورد نظر وجود داشته باشد یا معامله متقابل (مخالف نبودن با موازین اسلام و اخلاق حسنه و نظم عمومی) صورت گیرد. یعنی اگر ایران نیابت قضایی از طرف فرانسه را می‌پذیرد، آن‌ها هم باید بپذیرند.
در خصوص قرار نیابت بین المللی فقط به ” تحقیقات ” اشاره شده است. و در واقع بر خلاف ماده 290 قانون آیین دادرسی مدنی که عبارت ” هر اقدام دیگری ” را ذکر کرده بود، در اینجا فقط عبارت ” تحقیقات ” ذکر شده است. و موارد دیگر قابل درخواست نیابت قضایی بین المللی نمی باشد.
مدت اعتبار نیابت قضایی چقدر است؟
مدت زمان درخواست نیابت قضایی کیفری توسط دادگاه یا دادسرای مبداء در نیابت قضایی اعلام خواهد شد. تا دادگاه مقصد که مامور اجرای نیابت است زمان انجام پیگیری های لازم را داشته و در موعد مقرر در نیابت به دادگاه یا دادسرای مبداء اعلام و پرونده نیابتی را با اعلام نتیجه عودت دهد. بطور معمول این مدت کمتر از سه ماه نخواهد بود. ولی بطور قطعی باید این زمان به دادگاه مقصد اعلام گردد. در مواردی که باید در اسرع وقت این فرآیند انجام شود بهتر است نیابت را تحویل دهید. مدت اعتبار نیابت قضایی کیفری جدید اخذ نماید تا خارج از مدت زمان و فاقد اعتبار نباشد.
موارد درخواست صدور قرار نیابت قضایی کیفری
درخواست صدور نیابت قضایی از سوی یک مرجع قضایی به محل مورد نظر دیگر فقط در موارد مقرر در قانون آیین دادرسی کیفری امکان پذیر است. که از مواد 119 تا 121 این قانون به این موضوع اختصاص داده شده و پیش تر توضیحات آن را داده ایم.
به طور کلی مواردی که درخواست قرار نیابت قضایی کیفری و مدنی صادر می شود عبارتند از :
- تحقیق از متهم
- استماع شهادت شهود و مطلعین
- معاینه محلی
- بازرسی از منازل، اماکن و اشیا
- جمع آوری آلات جرم
- و هر اقدام دیگری
اما مواردی وجود دارند که قابل نیابت نمی باشد و عملا درخواست نیابت قضایی کیفری و مدنی برای آن صادر نخواهد شد، عبارتند از:
مواردی که اقرار متهم، شهادت شهود یا شهادت بر شهادت مستند رای دادگاه باشد استماع این موارد توسط قاضی صادر کننده رای الزامی است و قابل نیابت نمی باشد.
در آخر بهتر است بدانید مفاهیم و مواد قانون اساسی نیابت قضایی کیفری را در مواردی که لازم به اجرا می باشد فرآیندی تایید شده می باشد. درخواست نیابت قضایی کیفری بر اساس درخواست بازپرس دادسرا امکان پذیر خواهد بود. و به صلاحدید بازپرس برای تکمیل تحقیقات و نتیجه گیری در روند یک پرونده انجام می شود.